NSL:

holt n, gno. holt n ‘liten skog, skogkrull, lund’ som ser ut til å ha vore den opphavlege samgermanske tydinga, jf. tysk Holz som òg kan ha denne tydinga. Til ei rot *kel- ‘skjere av, bryte av’. På Nord-Vestlandet, i Vest-Trøndelag, Nordland, Gudbrandsdalen og Valdres er holt hankjønn, og dette området (unnateke Gudbrandsdalen og Valdres) har tydinga ‘haug, bakke (ofte steinut og ujamn)’ slik som i nyislandsk. Både form og tyding er vel i norsk, som i islandsk, ei nyutvikling. I målføra har holt  i dag former som [hålt, håXt, håHt9,hølt, høHt9 ]. Frå Ulvik, Hord, og Andebu, Vestf, er det oppgjeve (h)ult m ‘berg, bakkeknaus’ som minner om svensk hult utan a-omlyd.

   Gardsnamn med dette grunnordet har særleg ei austleg utbreiing, først og fremst Austlandet og Agder. Av vel 160 usms. namn finst innpå 80 % i dette stroket. Dei usms. namna har i dag former som → Holt, Hol´tet (b. eint.), Hol`te (dat. eint.), Hol´ten (b. eint.), → Hol`ter (ub. fleirt.), Hol`tan (b. fleirt.).

   Sisteleddet i dei sms. namna har vanlegvis same form som appellativet, men stundom har ein fått særutviklingar på -alt, - elt, -ell og -åll: Stangralt skrive «Stangerholt» (Ytterøya, N-Trl), Høyelt (Birkenes, A-Agd), Aspjeld (Orkdal, S-Trl), Bosoll (Laudal, V-Agd). Førsteledda i dei sms. namna er ofte trenamn eller ymse nemningar for skog: Granholt, Åmholt < *Alm-, Bjørkholt, Eispjell < Espiholt (Hedrum, Vestf), Rønnholt til gno. reyni n ‘stad der det veks rogn (raun)’, Veholt til gno. viðr m ‘skog’, Risholt. Anna tilknytning til skogen viser Næverholt, Tagholt (Lund, Rog) til gno. þak n, her om ‘material til å tekkje med’. Elles kan førsteledda fortelje om terrengforhold eller lægje som i Sjørholt < Sjóvarholt (Holla, Tel), Tråholt til gno. þró f ‘renne’. Personnamn og -nemningar finst òg: Prestholt, Heisholt < *Heiðreks- (Holla, Tel). Det er vanskeleg å tidfeste bustadnamna på -holt eller usms. h. Grunnordet må ha vore produktivt gjennom eit langt tidsrom. Såleis finn vi ei mengd naturnamn, mange av dei tydeleg unge, som er laga med dette grunnordet. Kjeldene kan likevel gje grunnlag for å plassere dei fleste bustadnamna i kristen mellomalder (1050-1350), slik som i Danmark og Sverige. Men dei usms. namna kan likevel dragast langt tilbake i heiden tid, såleis blir det i Ynglingatal (forfatta på slutten av 800-talet?) fortalt om ein av forfedrane til Harald Hårfagre at han budde. på garden Holt.

   H. blir òg brukt som grunnord i fjellnamn. Særleg frå Nordland og Sogn kjenner ein slike namn på -holten.

Litt.: -hult i KLNM VII sp. 36-41 med litt.liste. Brekke 1964. OS

 

NG:

gno. holt n. (Gen. holts, Dat. holti, Flt. i Gårdnavne holtar f.) ’Lund, liden Skov’. Brugt i mange Gårdnavne søndenfjelds, usms. i Ent. (også i Dativform) og i Flt., sms. især som andet Led. Mange af disse Navne ere sikkert meget gamle, andre (deriblandt Holtet i bestemt Form) fra nyere Tid. Ordet er ofte vanskeligt at adskille fra et vistnok af samme Stamme dannet Hankjønsord Holt, der efter Aasen betyder ’Høi, Bakke, stenig og ujevn Forhøining’; dette findes i Stedsnavne fra Søndmør nordover (hertil vist også at henføre det i Sogn og på Helgeland oftere forekommende Fjeldnavn -holten). Som Hankjønsord findes Ordet i Stedsnavne også i Gudbrandsdalen, men har der og i Valdres efter Ross Betydningen ’Lund’, ligesom Intetkjønsordet. Det sidste er meget alm. i Gårdnavne søndenfjelds til og med Bratsberg Amt; som sidste Led findes det oftere i Navne endnu noget længere vestover, til ind i Lister og Mandal Amt. Ellers har man det kun hist og her. I sammensatte Navne er ved holt første Led oftest et Ord, som har Hensyn til Stedets Beliggenhed eller Beskaffenhed, ret ofte også Træ- eller Plantenavn eller Personnavn, sjelden Elve- eller Dyrenavn.